آدم‌های به‌ظاهر واقعی به روایت داستان‌های غیرواقعی /گزارشی از نمایش فیلم‌های کوتاه کریم لک‌زاده در کانون فیلم خانه سینما

وی افزود: «کریم لک‌زاده که امشب سه فیلم از او به نمایش درآمد نیز جزو همین نسل محسوب می‌شود. کسی که تا کنون دو فیلم بلند و سینمایی از او در گروه هنر و تجربه به نمایش درآمده است.»

در ادامه‌ی جلسه، کریم لک‌زاده در پاسخ به پرسشی درباره‌ی نحوه‌ی شکل‌گیری ایده‌ی فیلم‌های خود گفت: «این مرحله در هنگام تولید هرکدام از فیلم‌ها تغییر می‌کند اما در مورد فیلم کوتاه «قمارباز» دلم می‌خواست درباره‌ی قتلی که در روستا به وقوع پیوسته باشد فیلم بسازم.»

وی سپس با اشاره به خشونت موجود در برخی روستاها گفت: «در طبیعت معمولاً جادویی وجود دارد که برای من به عنوان یک فیلم‌ساز خیلی جالب است. جادویی که بسیار واقعی، عینی و طبیعی‌ به نظر می‌رسد اما در عین حال بسیار جذاب و تماشایی هم هست.»

بخش بعدی جلسه به صحبت‌های دکتر امید روحانی اختصاص داشت. این منتقد سینما گفت: «من این اقبال بلند را داشته‌ام که از حدود بیست سال پیش به طور دائم یا عضو هیات انتخاب و یا هیات داوری جشنواره‌های فیلم کوتاه و مستند بوده‌ام و تقریباً تمام فیلم‌های کوتاه و مستندی که در سال‌های اخیر ساخته شده‌اند را دیده‌ام.»

وی «فیلم‌های کوتاه و مستند» را «بخش افتخارآمیز سینمای ایران» توصیف کرد و افزود: «مدیرانی که امشب از آن‌ها یاد شد دوران باشکوهی را برای تولید فیلم‌های کوتاه و مستند رقم زدند اما اگر قرار باشد به آسیب‌شناسی این سینما پرداخته شود باید اشاره کرد متاسفانه اکثر کسانی که وارد عرصه‌ی تولید فیلم کوتاه می‌شوند در فکر دستگرمی برای ساخت فیلم بلند و سینمایی هستند. به همین دلیل می‌توان گفت بسیاری از تولیدات فیلم کوتاه در سال‌های اخیر، فیلم‌های بلند اما فشرده‌شده‌ای هستند که قرار است توانایی فیلم‌سازان را در ساخت فیلم سینمایی به نمایش بگذارد.»

دکتر روحانی سپس این نکته را «یک عامل شایع در میان سازندگان فیلم‌های کوتاه» دانست و گفت: «متاسفانه اشکالی که به وجود می‌آید این است که ایده‌های بسیاری از فیلم‌های کوتاه به درد ساخت این نوع فیلم‌ها نمی‌خورد و همین باعث شده برخی فیلم‌های کوتاه، شبیه سکانسی از یک فیلم بلند باشد.»

وی در ادامه‌ی صحبت‌های خود «روایت داستان‌های غیرمتعارف از آدم‌هایی به‌ظاهر واقعی» را ویژگی فیلم‌های کوتاه و به نمایش درآمده از کریم لک‌زاده دانست و افزود: «پرداختن به آدم‌های عجیب و غیرعادی، یکی از مهم‌ترین ویژگی این فیلم‌هاست که سعی می‌شود تا در متن واقعیت، داستانِ غیرواقعی این آدم‌ها روایت شود. داستانی که آرام‌آرام به سوی تراژدی حرکت می‌کند.»

دکتر روحانی سپس گفت: «مشکل این فیلم‌ها از جایی آغاز می‌شود که پای فرم، تکنیک و قالب آن‌ها به میان می‌آید. به عنوان مثال در بخش عمده‌ای از فیلم‌های به نمایش درآمده از تکنیک دوربین روی دست استفاده شده که به تنهایی مشکل ندارد اما زمانی که جلوی میزانسن یل نمایش دقیق جغرافیا را می‌گیرد مشکل را به وجود می‌آورد. به عنوان مثال در فیلم «قمارباز» افراط در استفاده از نماهای درشت و کلوزآپ‌ها باعث شده تا تماشاگر شاهد نمای دور و طبعاً معرفی جغرافیای محل نباشد. در حالی که تکنیک به کار رفته در فیلم «دختری در اتاق» و کاربرد دوربین در یک نمای ثابت باعث شده جذابیت آدم‌ها و محل وقوع داستان بیش‌تر نمود پیدا کند.»

وی افزود: «بحث بر سر خوب یا بودن کاربرد این شیوه نیست. موضوع، کاربرد درست آن و ایجاد مزاحمت چنین تکنیکی برای قوام یافتن فرم به کار رفته در ساختار فیلم‌هاست.

کریم لک‌زاده در پاسخ به این نکته گفت: «متاسفانه در سال‌های اخیر پرداختن به تکنیک دوربین روی دست به یک سوء‌تفاهم در سینمای ایران تبدیل شده و این در حالی است که در سینمای جهان، فیلم‌سازان نابغه‌ و باهوش متعددی وجود دارند که از این شیوه به خوبی در فیلم‌های خود بهره برده و می‌برند.»

وی گفت: «حالا ممکن است این شیوه در فیلم‌هایی که من ساخته‌ام ناکارآمد جلوه کرده باشد اما نکته این‌جاست که در وضعیت فعلی برخورد خوب و مناسبی با آن نمی‌شود.»

لک‌زاده «تبدیل تکنیک به بخشی از میزانسن» را «بخش مهمی از ساختار هر فیلم» دانست و افزود: «میزانسن برای من کمی شهودی است و معمولاً سر صحنه‌ی فیلم‌برداری به وجود می‌آید. به همین خاطر در بخش عمده‌ای از فیلم «دختری در میان اتاق» که به اجرای یک نمایش می‌پرداخت از دوربین ثابت استفاده کردم. در حالی که در «قمارباز» با عِلم به جادویی که در داستان وجود داشت تصمیم گرفتم خلاف جهت آب شنا کنم و از تکنیکِ دوربین روی دست برای واقعی‌تر شدن نماها و بخشیدن جلوه‌ای مستندگونه به آن استفاده کردم؛ به گونه‌ای که در برخی نماها بازیگر در فضای خارج از وضوح قرار بگیرد.»

در ادامه‌ی جلسه، دکتر روحانی در واکنش به این نکته گفت: «با تمام این حرف‌ها به نظر می‌رسد کاربرد دوربین روی دست با وجود فکر شده بودن، به جذابیت مورد نظر فیلم‌ساز لطمه زده و به عنوان مثال در فیلم «قمارباز» به اشمئزاز، شنیع بودن کار شخصیت‌ها و خشونتی که آن‌ها به کار می‌برند ضربه زده است.»

وی افزود: «این اعوجاج‌ها ممکن است عجیب و نامتعارف بودن برخی شخصیت‌های فیلم‌ها را به نمایش گذاشته باشد اما نکته این‌جاست که شکل پرداخت مورد نظر فیلم‌ساز به بعضی از فکرهای او خدشه وارد کرده است.»

دکتر روحانی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به «ازدیاد استفاده از نماهای درشت» در فیلم‌های به نمایش درآمده گفت: «اگر حتی شیوه‌ی ضبط این نماها روی دست را نیز در نظر نگیریم باید پذیرفت این تصویرهای بسته، جلوی نگاه کردن تماشاگر به چیزهای دیگری را نیز گرفته و به کلیت سینمایی آثار خدشه وارد کرده است.»

در ادامه‌ی جلسه کریم لک‌زاده گفت: «فیلم کوتاه معمولاً تن به استانداردها نمی‌دهد و این همان چیزی است که در نهایت، فرم فیلم را به وجود می‌آورد.»

وی در پاسخ به پرسش یکی از تماشاگران حاضر در سالن مبنی بر کاربرد موسیقی برای از بین بردن ساختار گفت: «فیلم‌هایی که من ساخته‌ام تلاش برای نزدیک شدن به ساختمان درونی فیلم‌هایی است که در غرب از آن‌ها به فیلم‌های رده‌ی B یا همان B-Movie یاد می‌شود. فیلم‌هایی که سازندگان‌شان تمام تلاش خود را به کار می‌برند تا آماتوری جلوه کرده و چرخ‌دنده‌های روایت در سینما را طبعاً به شکل منطقی پیش نبرند.»

وی گفت: «این فیلم‌ها در صورتی شکل کامل خود را پیدا می‌کردند که تا پایان از الگوی فیلم‌های رده‌ی B بهره می‌بردند. به همین دلیل در ساخت آن‌ها سعی شده استانداردها کنار زده شده و داستان‌ها با وجود پریشانی و شلختگی درونی‌شان به صورت منسجم روایت شوند.»

لک‌زاده سپس ارزش فیلم‌های به نمایش درآمده را در بداهه‌سازی آن‌ها دانست و افزود: «به همین خاطر با وجود این که فیلم‌نامه کامل و آماده بود آن را به بازیگران ارائه ندادم تا صحنه‌ها در لحظه شکل بگیرند.»

بخش پایانی این جلسه‌ی نقد و بررسی به صحبت‌های دکتر امید روحانی اختصاص داشت. وی گفت: «به نظر می‌رسد فیلم‌های کریم لک‌زاده به صورت آگاهانه در میان «شالوده‌شکنی» و آثار بهره‌مند از «ساختار متعارف» معلق مانده‌اند. به همین دلیل شاید بهتر بود نامتعارف بودن و دیوانگی برخی شخصیت‌های این فیلم‌ها کمی بیش‌تر یا حتی کمی کم‌تر می‌شد.»

دکتر روحانی هم‌چنین گفت: «نمایش این فیلم‌ها و استقبال علاقه‌مندان از آن‌ها که تا پاسی از شب طول کشیده نشان می‌دهد سینمای فیلم کوتاه چه‌قدر مهم و شایسته‌ی تحسین است. بخش کم‌تر دیده شده‌ای از سینمای ایران که حیطه‌ی بسیار درخشان آن هم به شمار می‌آید.»