خبرگزاری مهر-گروه هنر-محمد صابری: در بحبوحه حرف‌وحدیث درباره ادعای ورود پول‌های مشکوک به چرخه تولید سینماو به‌ویژه شبکه نمایش خانگی، یکی از سرفصل‌های مشترک و البته پردامنه در فضای رسانه‌ای، بحث دستمزدهای کلان بازیگران بوده و همچنان هم هست.
البته تمرکز رسانه‌ای بر دستمزدهای کلان تازگی ندارد و پیش از این نیز به بهانه‌های مختلف هر از گاهی شاهد گشودن پرونده ابهامات در زمینه چرایی ثبت ارقام نجومی در قرارداد ستاره‌ها بوده‌ایم؛ از زمانی که شایعه دستمزد بالای محمدرضا گلزار برای سه دقیقه حضور در فیلم «دموکراسی تو روز روشن» در سال ۸۹ خبرساز شد تا همین سال گذشته که اخبار غیررسمی درباره دستمزد میلیاردی بازیگرانی همچون شهاب حسینی و ترانه علیدوستی در سریال «شهرزاد» فضای مجازی را فراگرفت و فصل مشترک تمام این حرف‌وحدیث‌ها نبود «شفافیت» و جای خالی یک «قاعده» و «قانون» است.
علی دهکردی از بازیگران باسابقه سینما و تلویزیون است که در سال‌های اخیر با تکیه بر کرسی ریاست انجمن بازیگران سینمای ایران، عهده‌دار سامان‌دهی وضعیت این صنف شده است. ابهام درباره ورود پول‌های مشکوک به چرخه تولید سینما و باز شدن مجدد پرونده دستمزدهای کلان بازیگران بهانه‌ای شد تا گفتگویی صریح با او داشته باشیم.
آنچه می‌خوانید بخش نخست گفتگوی خبرگزاری مهر با علی دهکردی، رییس انجمن بازیگران سینمای ایران است.
* برای شروع و قبل از ورود به بحث دستمزد بازیگران، علاقه‌مندم به‌عنوان یک کارشناس آشنا با شرایط تولید و اکران در سینمای ایران، نظر شما را درباره بحث ورود پول‌های کثیف به سینما و سرفصل پولشویی که در ماه‌های اخیر نه فقط از سوی رسانه‌ها که از طرف برخی تهیه‌کنندگان و حتی مدیران سینمایی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم مطالبی درباره آن مطرح شده است بدانم. چقدر نگرانی‌ها در این زمینه را قرین با واقعیت موجود در سینمای ایران می‌دانید؟
-در شکل کلی، متاسفانه غالباً اینگونه است که وقتی در هیاهوهای تبلیغاتی و ژورنالیستی موضوع کم می‌آید همه متوجه سینما می‌شوند. در این موضوع هم واقعیت از نظر شخصی من این است، وقتی در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که در ابعاد مختلف مالی شاهد تخلفات گسترده از دزدی و اختلاس گرفته تا مسایل مرتبط با بازار ارز و سکه و شبه‌بانک‌ها مواجهیم، در مقام یک شهروند وقتی می‌شنویم در سینما هم تخلفاتی در حال وقوع است و تعاملات ناسالمی در قالب پولشویی و ورود پول‌های کثیف رخ می‌دهد، طبیعی است که آن را قابل‌انکار ندانیم اما تشخیص قطعی و صحت‌سنجی این ابهام، ابداً کار بنده نیست.
به‌صورت کلان معتقدم یکی از مباحثی که هم درباره سینما و هم در دیگر حوزه‌ها بسیار می‌تواند کمک‌کننده باشد، شفافیت است. مشخصاً چرا ما نباید بدانیم برای یک پروژه سینمایی چقدر پول صرف شده، این پول از کجا آمده و صرف چه مواردی در تولید شده است؟
* این مساله را پیش‌تر هم در میزگردی که در شبکه خبر داشتید، مطرح کردید و حتی از سینمای جهان هم مثال آوردید که وقتی فلان بازیگر مطرح به یک فیلم سینمایی می‌پیوندد، رقم قراردادش تیتر رسانه‌ها می‌شود و همه چیز شفاف است. فکر می‌کنید سینمای ایران در شرایط امروز ظرفیت چنین شفافیتی را دارد؟
-این نکته دیگری است، اما قبل از این مساله بد نیست شما و یا هر کارشناس دیگری روی این مساله کار کنید که گردش مالی یک‌ساله سینمای ایران اساساً چقدر است و این مبلغ در قیاس با مثلاً گردش مالی یک تیم فوتبال حاضر در لیگ برتر، چقدر می تواند حائز اهمیت باشد؟ آن وقت خواهید دید ارقامی که در کلیت سینمای ایران وجود دارد، آن اندازه‌ای نیست که این‌قدر بخواهیم نسبت به آن نگران باشیم. در قیاس با گردش مالی یک پروژه عمرانی این رقم‌ها هیچ است اما درباره یک پیمان‌کار پروژه چند ۱۰ میلیاردی هیچ‌گاه چنین هیاهویی به راه نمی‌افتد. واقعاً فکر می‌کنم تعمدی وجود دارد که ابهامات اقتصادی موجود در سینما، بیش از اندازه‌ای که واقعیت دارد نمایش داده شود.
* یعنی قائل به شیطنتی غیرطبیعی در پرداختن به این سوژه هستید؟
-قطعاً غیر از این نیست. توجه داشته باشید من به‌عنوان یک بازیگر به یک پروژه دعوت می‌شوم طبیعتاً وقتی با یک تهیه‌کننده شناسنامه‌دار و معتبر و یک فیلمنامه دارای پروانه ساخت مواجه می‌شوم، قراردادی امضا می‌کنم با رقمی که به‌زعم خودم معقول است، با تهیه‌کننده به توافق می‌رسم و بعد از ایفای نقش پولم را می‌گیرم و مانند وقتی که به بازار می‌روم محصولی را خریداری می‌کنم، طبیعتاً مسئولیتی نسبت به آنچه پشت‌پرده در جریان است ندارم. سینما برای ما همین‌طور است. دیده‌ام برخی مطرح می‌کنند چرا فلان بازیگر در پروژه‌ای که منابع مالی مشکوک دارد همکاری کرده است! مگر این به بازیگر مربوط است؟ دستگاه‌های نظارتی متولی این امر هستند و وظیفه نظارت دارند.
* اما رسانه‌ها و افکار عمومی زمانی نسبت به حضور بازیگر در یک پروژه حساس می‌شوند که پیش‌تر از پیگیری بابت سلامت منابع مالی پروژه، خبرهای غیررسمی از دریافت‌های کلان بازیگران آن پروژه به گوششان می‌رسد. فکر نمی‌کنید بخش بزرگی از ابهامات را می‌توان در همان نقطه شروع که طرح دستمزدهای نجومی از سوی بازیگران است، مدیریت و مرتفع کرد؟-فکر می‌کنم اولین نکته‌ای که در این زمینه باید به‌صورت جدی به آن توجه داشته باشیم، جایگاه انتقاد و ایراد است. از نظر من در این فرآیند جایگاه نقد اصلی، طرف تهیه‌کننده است. نباید بگوییم چرا فلان بازیگر چنین دستمزدی گرفته و پیش از آن باید بپرسیم فلان تهیه‌کننده چرا این دستمزد را داده است؟ یقه تهیه‌کننده را بگیرید، اگر ناعادلانه رقمی ردوبدل شده جلوی آن گرفته شود و اگر همه چیز عادلانه است، دیگر جای ابهامی نیست.
بازیگری که برای یک سریال شبکه نمایش خانگی قراردادی امضا می‌کند، عملاً وارد یک فعالیت اقتصادی می‌شود که بده‌بستان و سودوزیان در آن مطرح است. در همه دنیا همین گونه است. بازیگر پولی را مطالبه می‌کند و تهیه‌کننده با کمال میل آن را پرداخت می‌کند، چراکه می‌داند چند برابر آن را در بازار به‌دست می‌آورد. این یک منطق اقتصادی و قراردادی است. در این فرآیند حتی اگر فارغ از هیاهوهای زرد فضای مجازی، کارشناسی معتقد است که شبهه‌ای وجود دارد و معتقد است دستمزد بازیگر با کاری که انجام می‌دهد، تناسب ندارد، این شبهه هم مربوط به عملکرد تهیه‌کننده می‌شود.
* شما یک فعال صنفی هستید. با این منطق اقتصادی که به آن اشاره کردید طبیعتاً اگر به‌واسطه حضور یک بازیگر فروش یک فیلم تضمین می‌شود، به همان اندازه حضور یک فیلمبردار متخصص و یا یک صدابردار کاربلد هم می‌تواند به‌واسطه تاثیر در کیفیت نهایی به جذب مخاطب بیشتر کمک کند. فکر نمی‌کنید نبود تناسب در اوج‌گیری دستمزد بازیگران در قیاس با دیگر عوامل فنی فعال در سینما را شاهد هستیم؟
-به نظر شما در سینمای جهان اینگونه نیست؟ این یک واقعیت است... .* در سینمای جهان حتماً نبود تناسب تا این اندازه نیست!
-در سینمای جهان هم همیشه ستاره‌ها هستند که دستمزد بالا و نجومی می‌گیرند و شاید چنین دستمزدی را هیچ‌گاه عوامل فنی نداشته باشند.
* تاکید می‌کنم که درباره «تناسب» صحبت می‌کنم نه «تساوی»؛ مثلاً اگر بازیگر چهره‌ای سال گذشته دستمزدی می‌گرفته و امسال به جهت شرایط اقتصادی دستمزد خود را تا چند برابر افزایش داده است، سایر عوامل چنین نسبتی را در دریافتی خود مشاهده نمی‌کنند!
-بازهم می‌خواهم جمله‌بندی سوال شما را اصلاح کنم؛ بازیگر دستمزدی نمی‌گیرد، تهیه‌کننده است که دستمزدی به او می‌دهد. مشکل اصلی بنده در این زمینه این است که چرا اصرار داریم بازیگر را مورد سوال قرار دهیم آن هم در شرایطی که این تهیه‌کننده است که دارد چنین دستمزدی می‌دهد. حتی هستند تهیه‌کننده‌هایی که تلاش می‌کنند با پیشنهادهای وسوسه‌کننده بازیگری را مجاب به همراهی با خود کنند. بازیگر می‌گوید در فلان پروژه قرارداد دارم، تهیه‌کننده می‌گوید دو برابر دستمزد آن به تو پول می‌دهم که سر کار من حاضر شوی. اگر شما اختلالی در این فرآیند می‌بینید، حتماً منشأ آن تهیه‌کننده است...
* اما خود شما پیش‌تر در مصاحبه‌ای به صراحت گفته بودید بازیگرانی که دستمزد بالا مطالبه می‌کنند هم «بی‌تقصیر» نیستند!-بله به هر حال دنبال نگاه سیاه و سفید نیستم. هرچند بازهم این تهیه‌کننده است که در برابر مطالبه نامعمول یک بازیگر می‌تواند ایستادگی کند و به آن تن ندهد. این بحث البته وجه دیگری هم دارد. شما اساساً چند بازیگر سراغ دارید که به تعبیر خودتان «دستمزد نجومی» دریافت می‌کنند؟
* به نسبت اعضای صنف بازیگری، حتماً درصد بسیار پایینی هستند.
-حتی می‌خواهم بگویم به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسند، اما خودتان ببینید که چه هیاهویی سر دریافتی آن‌ها به راه افتاده است.
* بله اتفاقاً یک وجه از این پیگیری رسانه‌ای ناظر به این است که هم‌زمان با این دستمزدهای نجومی، پیشکسوتانی در صنف بازیگری حضور دارند که با دستمزدهایی بسیار ناچیز و بی‌تناسب با اعتبار و کسوت حرفه‌ای آن‌ها ناگزیر از ادامه فعالیت در برخی پروژه‌ها هستند!
-به همین دلیل است که طرح موضوع با سرفصل «دستمزد نجومی بازیگران» را حرفه‌ای و عادلانه نمی‌دانم. چرا باید حدود ۶۰۰ تا ۷۰۰ بازیگر عضو صنف بازیگری را نادیده بگیریم و برای دستمزد ۷ نفر هیاهو راه بیندازیم؟ اگر صنف تهیه‌کنندگان نگران سینما هستند چرا خودشان همین ۷ نفر را متقاعد نمی‌کنند که به شرایط اقتصادی سینما احترام بگذارند؟ در این میان تکلیف باقی بازیگران سینما و تلویزیون چیست؟
* اتفاقاً من همین سوال را از شما دارم؛ اگر یک بازیگر پیشکسوت امروز به صنف خود معترض شود که چرا هیچ منطقی در زمینه دریافت دستمزدها بر بازار کار ما حاکم نیست، پاسخ شما به‌عنوان متولی صنف بازیگران چیست؟ «صنف» در سامان‌دهی این شرایط چه نقشی دارد؟
-ما می‌توانیم نقش مشورتی داشته باشیم و اساساً نمی‌توانیم نقش سلبی و یا ایجابی داشته باشیم. اگر جایی احساس کنیم، حقوق یک بازیگر بر اساس قرارداد رسمی و قانونی پرداخت نشده و یا تضییعی صورت گرفته حتماً دخالت می‌کنیم و به‌عنوان حکم و شورای داوری می‌توانیم ورود داشته باشیم اما در مقام صنف نمی‌توانیم برای جریان‌های اقتصادی سینما خط‌ونشان بکشیم. اگر تهیه‌کنندگان در این زمینه برنامه و فرمولی دارند تا این بخش را هم برمبنای شرایط روز سامان‌دهی کنند و در قالب جداولی برای دستمزدها قواعدی تعیین کنند، می‌توانیم از اعضای صنف خود بخواهیم به آن قواعد پایبند باشند. واقعیت اما این است که مجموعه این ماجرا مرتبط با تفکر حاکم بر جریان تولید در سینما است نه عواملی که در فرآیند تولید با پروژه همکاری می‌کنند. مشکل ما این است که چنین فرمول و قاعده‌ای بر تولید در سینمای ایران حاکم نیست. پس از ۴۰ سال ما هنوز «قرارداد واحد» در سینما نداریم.
* اتفاقاً رییس سازمان سینمایی به تازگی درباره نظام‌نامه تهیه‌کنندگی اظهاراتی داشتند و ذیل آن اشاره کردند بازیگران دیگر نمی‌توانند «دستمزد نامعقول» بگیرند. این جنس ورود دولت به مقوله سامان‌دهی دستمزدها را چقدر منطقی می‌دانید؟
-هم از رییس محترم سازمان سینمایی و هم از نمایندگان مجلسی که تعدادی از آن‌ها هم طی هفته‌های اخیر درباره دستمزدهای بازیگران ابراز نگرانی کرده بودند، می‌خواهم اگر واقعاً نگران سینمای ایران هستند به جای آنکه وقت و انرژی خود را صرف موضع‌گیری درباره دستمزد ۵، ۶ بازیگر مؤثر در چرخه تجاری سینما کنند کمی هم نگران بی‌کاری بخش عمده‌ای از بازیگران سینما باشند. چرا رییس سازمان سینمایی به فکر تعداد بالای بازیگران بی‌کار و از کار افتاده سینما نیست؟ چرا نمایندگان محترم مجلس ۴۰ سال است قانونی مرتبط با سامان‌دهی وضعیت معیشت هنرمندان تصویب نکرده‌اند؟ چرا نظام سینمایی هنوز معطل است؟ چرا قوانین مرتبط با حقوق مؤلفین به تصویب نرسیده است؟هروقت هم که امثال ما در دوره‌های مختلف فعالیت خانه سینما، پیگیری‌ای در این زمینه داشته‌ایم پاسخ شنیدیم مملکت مسایل مهم‌تری دارد! امروز که مشکلات اقتصادی گریبان‌گیر همه ارکان کشور شده، چرا دغدغه نمایندگان ما ناگهان دستمزد بالای چند بازیگر می‌شود؟ این به نظر بنده منطقی و پذیرفتنی نیست!
* این مباحث درست اما سوال بنده ناظر به این نکته بود که چقدر قائل به ورود دولت برای سامان‌دهی دستمزد هنرمندان و به طور خاص بازیگران هستید؟ اگر سامان‌دهی را هم‌زمان به معنای تعادل دستمزدها کلان و روشن‌تر شدن شرایط معیشت هنرمندان در نظر بگیریم، سهم دولت و صنف را در این فرآیند چقدر می‌دانید؟
-مسلماً سهم صنوف می تواند خیلی بیشتر و بهتر باشد. البته این به‌جز بخشی از مشکلات است که غالباً میان بازیگران و صداوسیما وجود دارد. در حوزه سینما، حتماً صنوف باید تصمیم‌گیر باشند. تهیه‌کنندگان باید نظام‌نامه‌ای منطبق با اقتصاد روز سینما تدوین کنند. خیلی هم کار پیچیده‌ای نیست. به راحتی می‌توان اعلام کرد فلان بازیگر دستمزدش از پروژه ایکس تومان است، به شرط فروش بالاتر از میزان مشخصی، تا سقف معینی درصد از سود فیلم به او تعلق می‌گیرد.
از آنجایی که این جنس سهیم شدن و شراکت، هیچ تضمین و امنیتی در فضای سینما ندارد، بازیگری که می‌داند حضورش در پروژه تضمین فروش است، پیش‌دستی می‌کند و آن درصد نهایی را از همان ابتدا روی دستمزد خود می‌کشد.