مرتضی رزاق‌کریمی از دی ماه ۱۳۹۲ به عنوان مشاور عالی مدیرعامل، قائم‌مقام و معاونت فرهنگی مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی انتخاب شد و در این مدت به اجرای سیاست‌های حمایتی «مرکز» در زمینه‌ی تولید مستند و انیمیشن پرداخت. پس از گذشت چهار سال، در دی‌ماه ۱۳۹۶ هم‌زمان با پیشنهاد رئیس سازمان سینمایی مبنی بر توجه بیشتر به حوزه انیمیشن و مستند، به عنوان معاون مستند معرفی شد تا این معاونت با تمرکز بر حوزه تولید و عرضه فیلم مستند، شاهد موفقیت‌های بیشتری باشد.
با توجه به این تغییر، گفت‌وگویی با مرتضی رزاق‌کریمی پیرامون سیاست‌های تازه مرکز گسترش در زمینه‌ی حمایت از فیلمسازان و تولید آثار مستند داشته‌ایم که از نظر شما می‌گذرد:
طی ماه‌های اخیر، در مرکز گسترش تغییرات ساختاری از جمله تغییر در معاونت‌های مرکز گسترش صورت گرفته است. درباره‌ی این تغییرات بیشتر توضیح دهید.
مرکز گسترش از سالیان دور در زمینه‌ی تولید فیلم‌های مستند فعالیت داشت، بعدها تولید فیلم‌های داستانی و سینمایی تجربی و فیلم‌های اول و دوم هم به مرکز سپرده شد. در دو دهه گذشته به شکل هم‌زمان فیلم مستند، انیمیشن و داستانی در مرکز تولید می‌شد. از سه سال قبل مأموریت‌های مرکز به تولید مستند و انیمیشن محدود شد اما چارت سازمانی و تعریف مسئولیت‌ها در مرکز طبق روال سابق در سه معاونت «فرهنگی»، «پژوهش و آموزش»، «مالی، اداری و حقوقی» صورت می‌گرفت که این ساختار با مأموریت‌های تازه مرکز همخوانی نداشت. تغییر ساختار از دو سال پیش مطرح بود و سال گذشته قطعی شد، اما عملیاتی شدن آن موکول به فراهم شدن مقدمات و شرایطی مناسب شد. جشنواره سینماحقیقت یکی از اتفاقاتی است که سال کاری ما را در مرکز مشخص می‌کند. از ماه‌ها پیش از برگزاری جشنواره با توجه به جلسات آقای طباطبایی‌نژاد با آقای مهندس حیدریان در زمینه‌ی تغییر ساختار مرکز گسترش تصمیمات اتخاذ شده بود، اما هم‌زمان شدن آن با جشنواره سینماحقیقت موجب شد این تصمیم پس از برگزاری جشنواره اعلام شود.
البته یافتن شخص مناسب برای پست‌های معاونت انیمیشن و مستند هم مطرح بود و در ساختار تازه می‌شد به افراد مناسب‌تر هم فکر کرد که در این حوزه مؤثرتر عمل کنند. پس از جشنواره بنا بر این شد که معاونت تحقیقات و پژوهش نداشته باشیم و ساختار مرکز به سه معاونت امور مالی اداری حقوقی، مستند و انیمیشن تقسیم شود تا بتواند بصورت جدی‌تر تولیدات انیمیشن و مستند مرکز را ارتقا دهد.
در ادامه با توجه به سابقه آقای امیرمحمد دهستانی در زمینه‌ی انیمیشن، ایشان به عنوان معاون انیمیشن و بنده به عنوان معاون مستند معرفی شدیم.
با وجود این ساختار تازه روند تولید فیلم مستند هم متفاوت خواهد شد؟
طی سال‌های گذشته در مرکز گسترش مستندهایی تولید کرده‌ایم که بعضاً مستندهای موفقی بودند و در جشنواره‌های ملی و بین‌المللی موفق به کسب جوایزی شدند. تلاش می‌کنیم با آسیب‌شناسی گذشته این مسیر را ادامه دهیم و امیدواریم همچنان در جشنواره‌ها تولیدات مستند مرکز موفق باشند؛ اما در درازمدت تغییراتی محسوس خواهیم داشت و آن تلاش برای حضور در بازارهای بین‌المللی است. به این معنا که هدف ما صرفاً جشنواره نخواهد بود. البته در گذشته هم به این شکل نبود که جشنواره هدف ما باشد، اما قصد داریم از این پس از جشنواره‌ها به عنوان فرصت مناسبی برای ورود به بازارهای بین‌المللی بهره ببریم.
البته این به معنای کم‌رنگ شدن اهمیت جشنواره نیست، چون حضور اثر ما در جشنواره‌های بین‌المللی می‌تواند معرف فرهنگ ما به جهانیان باشد؛ اما از این پس جشنواره مقصد ما نیست بلکه معبری است که ما باید از آن عبور و به بازار گسترده مخاطبان راه یابیم.
باید عرض کنم که بازارهای بین‌المللی بسیار وسیع هستند، اما این عرصه در اختیار آمریکا است و فضای کمی از آن در اختیار سینمای اروپا و کشورهای آسیایی است. سینمای ایران با توجه به ویژگی‌های متفاوتی که نسبت به سینمای جهان دارد و البته وجود هم‌پیمانان فرهنگی اندک، برای ورود به این بازار باید راه سختی را پشت سر بگذارد. نزدیک به چهار دهه حیات سینمای پس از انقلاب و موفقیت‌های بین‌المللی آن پایه‌هایی را برای حضور در بازارهای بین‌المللی فراهم کرده و اگر تلاش ما برای ورود به بازار هدفمند و جهت‌دار تنظیم شود، می‌توانیم در آینده‌ای نزدیک سهمی از بازارهای جهانی به خود اختصاص دهیم.
با توجه به این تغییرات آیا بودجه بخش مستند مرکز گسترش هم افزایش خواهد یافت؟
وقتی معاونتی به نام مستند و انیمیشن تشکیل می‌شود، انتظاراتی هم در پی دارد و طبیعتاً باید بودجه افزایش یابد، چرا که باید این معاونت‌ها خروجی‌های جدی‌تری داشته باشند. زمانی که از ورود به بازارهای بین‌المللی حرف می‌زنیم نیاز به تولید آثاری است که با استانداردهای روز دنیا انطباق داشته باشند. تولید استاندارد نیازمند بودجه و امکانات استاندارد و فرآیند تولید استاندارد هم هست. ممکن است کار برای برخی از مستندسازان دشوار شود، چرا که اگر در گذشته با ارائه یک طرح تولید اولیه فیلم آغاز می‌شد، در شرایط تازه باید طرح جامع و کاملی ارائه شود و از فرآیند طرح به فیلمنامه رسید تا از نظر محصول نهایی به یک نتیجه قطعی پیش از تولید برسیم، چون در بازارهای بین‌المللی و تولید مشترک چاره‌ای جز این نیست و پخش‌کنندگان بین‌المللی چنین انتظاری از ما دارند. این فرآیند استاندارد نیازمند بودجه مناسب هم هست و نمی‌توان در زمانی اندک انتظار ساخت فیلمی استاندارد داشت.
این دقت بیشتر در پذیرش طرح موجب ایجاد تغییرات در شورای مستند شد؟
معمولاً اعضای شورای مرکز یکساله دعوت می‌شوند. اعضایی که تا پیش از جشنواره سینماحقیقت در شورا حضور داشتند، به دلیل حضور مفید و مؤثر به مدت دو سال در این سمت باقی ماندند و بدون تغییر ساختار هم قرار بود این تغییرات انجام شود. در این مدت از آقای حق‌گو با دقت نظر ویژه‌ای که داشتند استفاده کردیم. شیرین نادری هم حضورش در این شورا بسیار مغتنم بود و در ادامه از تجربیات ایشان در حوزه تولیدات بین‌المللی مسلماً استفاده خواهیم کرد. دوستان جدید آقایان فارسی و فاروقی هم آثار مستند موفقی ساخته‌اند و امیدواریم با حضور آنها در کنار مهرداد زاهدیان بتوانیم سیاست‌های تازه را اجرایی کنیم.
آیا اولویت‌هایی در معاونت مستند به لحاظ موضوعی وجود دارد یا از تمامی موضوعات براساس طرح و کیفیت مدنظر حمایت خواهد شد؟
ما محدودیت موضوعی نداریم اما ترجیح می‌دهیم موضوعاتی که پیش‌تر تولید شده‌اند، تکرار نشوند و بیشتر به موضوعاتی که کمتر به آنها توجه شده بپردازیم. باید دوستان پیش از ارائه طرح جستجویی در موضوعات تولید شده توسط مرکز داشته باشند و در جریان فیلم‌هایی که احیاناً بصورت هم‌زمان توسط شبکه‌های تلویزیونی تولید می‌شود، قرار بگیرند. البته شیوه روایت و ساختار، شانس تولید فیلم را افزایش می‌دهد هر چند به شیوه روایت سینمایی و دراماتیک (منظور از درام، درام مستند است) نزدیک‌تر شود، شانس تولید آن بیشتر خواهد بود. این فیلم‌ها می‌تواند در سینماهای داخلی هم اکران شود.
چندی پیش شاهد اکران مستند «صفر تا سکو» بودیم که با قواعد حرفه‌ای تولید شده و اکران موفقی هم داشت. شیوه روایت و ساختار آن به زبان سینما نزدیک بود و نمونه‌هایی از این دست امکان بیشتری برای اکران عمومی دارند؛ مانند «در جستجوی فریده»، «زنانی با گوشواره‌های باروتی»، «بانو قدس ایران» «علی آقا» و «دیدن و بودن» که در جشنواره سینماحقیقت نمایش داده شدند و امکان اکران عمومی دارند.
باید یادآور شوم که رویکرد جدید ما تولید "مستند سینمایی" است و اولویت اصلی هم تولید مشترک و بین‌المللی است. افرادی که قادر به جلب مشارکت نهاد یا شبکه‌های مجاز بین‌المللی باشند، اولویت بیشتری خواهند داشت. اگر از مرحله طرح وارد بازار جهانی شویم قطعاً موفقیت بیشتری خواهیم داشت. ضمن اینکه یکی از رویکردهای مهم ما این است که حامی بخش خصوصی باشیم، به جای آن‌که تولیدکننده انحصاری فیلم باشیم و رقیب بخش خصوصی. به این ترتیب تولیدکننده‌ی بخش خصوصی در این دوره می‌تواند با مرکز مشارکت جدی‌تری داشته باشد. باید سال آتی را سالی برای ارتقای کیفی دانست و نقش ما هم باید مدیریت کیفیت باشد. این رویکرد در آینده سینمای مستند را از حالت گلخانه‌ای و حمایتی به سینمای پررونقی تبدیل خواهد کرد.
امیدوارم از این پس با تمرکز بیشتر در خدمت سینمای مستند باشیم. جامعه مستندسازی با نگاهی به افق‌های دورتر پی به اهمیت این مقطع خواهد برد و به این شکل نگران کاهش تولیدات نخواهد بود.