به بهانه‌ی روز سینما «طرح ملی بازسازی موزۀ سینما آماده اجراست»

به گزارش ایسنا، چندی پیش در نشست مؤسسه «هزار افسان» در ادامه‌ سلسله نشست‌هایی که در "کافه تهرون" با موضوع تهران به روایت موزه‌ها برگزار می‌کند، میزبان امیر اثباتی و عزیز ساعتی، دوتن از اعضای شورای برپایی موزه سینمای ایران بود.

در ابتدای این نشست که ایسنا آن را همزمان با روز سینما برای نخستین‌بار منتشر می‌کند، تاریخچه مختصری از شکل‌گیری ایده تأسیس موزه سینمای ایران- از ابتدای دهه هفتاد- شرح داده شد و با تأکید بر نقش مؤثر سیدمحمد بهشتی و شرکت توسعه فضاهای فرهنگی گفته شد که با حمایت و پشتیبانی او عمارتی بازسازی شده در کوچة پیرنیا، واقع در خیابان لاله‌زار به این امر اختصاص یافت و با تلاش شورای برپایی موزه، متشکل از عزت‌الله انتظامی، جمال امید، بهزاد رحیمیان، عزیز ساعتی و امیر اثباتی در سال 1377، موزه سینما در آن مکان افتتاح شد و حسن حبیبی، معاون اول رئیس جمهور تحت عنوان "برداشت اول" کلاکت آن را زد!

در آن مرحله علاوه بر آماده‌سازی موزه -هرچند به شکل محدود و مختصر- جشن‌­های صدسالگی سینمای ایران نیز از سوی موزه سینما طراحی و در موزۀ هنرهای معاصر، پارک دانشجو و کاخ گلستان برگزار شد. همچنین تعدادی کتاب و محصولات فرهنگی انتشار یافت.

به دلیل کمبود فضا و مساحت کم ساختمان، به پیشنهاد سیف‌الله داد، معاون وقت امور سینمایی مقرر شد باغ فردوس، مرکز آموزش فیلم‌سازی در اختیار موزه قرار گیرد. پیشینه عمارت باغ فردوس به زمان قاجار و دوستعلی‌خان معیرالممالک می‌رسد. در دوران پهلوی اول مدرسه شاپور در آنجا تأسیس شد و در سال 1350 پس از مرمت و بازسازی به ستاد جشن هنر شیراز تبدیل گشت و به عنوان یک مرکز فرهنگی مورد بهره‌برداری قرار گرفت که تا انقلاب 1357 ادامه پیدا کرد.

سرانجام در سال 1381، پس از دو سال بررسی و مطالعه بنا با کمک سازمان میراث فرهنگی و طراحی مناسب و منطبق با مختصات فضا و با حداقل هزینه، انتقال موزه سینما به محل جدید تحقق یافت و طی مراسمی با حضور عزت‌الله انتظامی و ترانه علیدوستی، اولین و آخرین بازیگرانی که تا آن زمان موفق به کسب جوایز بین‌المللی شده بودند، کلاکت "برداشت دوم" موزه توسط سیدمحمد خاتمی زده و موزه سینما رسماً افتتاح شد.

موزه شامل سه سالن در طبقة فوقانی بود. سالن اول به بخش‌های پیش سینما، نخستین تصاویر متحرک در ایران، پیشگامان تصویربرداری و نمایش فیلم، سه سینماگر دوره اول -اوهانیانس، سپنتا و مرادی- سالن‌های سینما در تهران و شهرستان‌ها، دکه یادگاری‌ها، غرفه مهندس بدیع، اهل فن، تجهیزات فیلمبرداری و صدابرداری و تدوین و... تقسیم شده بود.

در سالن دوم علاوه بر تصاویری از پیشکسوتان حرفه‌های مختلف فیلمسازی، پلاکاردها و پوسترهای سینمایی، غرفه‌هایی به چهره‌پردازی، البسه و دکور، همچنین به چند سینماگر برگزیده شامل علی حاتمی، سهراب شهیدثالث، سامول خاچیکیان، ولی‌الله خاکدان و عزت‌الله انتظامی اختصاص پیدا کرده بود. علاوه بر این‌ها ویترین‌هایی نیز حاوی اسناد و مدارک و... در معرض دید بازدیدکنندگان قرار داشت. سالن سوم محل نمایش جوایز متعددی اعم از داخلی و خارجی و پوسترها و بروشورهای خارجی فیلم‌های ایرانی بود.

طی یکی دو سال بعد اتاق‌های دایره اطفال (سینمای کودک و نوجوان) و سینمای دفاع مقدس به بهره‌برداری رسید و اتاقی نیز برای صدا و دوبله درنظر گرفته شد. مراجعان پس از بازدید از موزه، در تالار مقرنس به تماشای تصاویری از نخستین فیلم‌هایی می‌نشستند که توسط ایرانیان فیلمبرداری شده بود؛ از فیلم‌های دوره قاجار تا فیلم‌های داستانی دوره پهلوی اول.

امیر اثباتی و عزیز ساعتی در ادامه به ذکر این نکته پرداختند که شورای برپایی با آگاهی و اعتقاد به کارکرد نوین موزه‌ها مبنی بر زنده و پویا نگاه‌ داشتن موزه‌ها، برگزاری نمایشگاه‌های فصلی، برگزاری رویدادهایی به مناسبت‌های مختلف، تولید و انتشار کتاب و کاست و ...را در دستور کار قرار دادند که منجر به برپایی نمایشگاه‌هایی از جمله "نقش ارامنه در سینمای ایران"، و انتشار کتابی با همین عنوان، برگزاری جلسات نمایش فیلم، از جمله "شب‌های سینمای صامت" همراه با اجرای موسیقی زنده، و انتشار یازده فیلمنامه آثار شاخص دوره سینمای صامت، انتشار 25 جلد کتاب درباره سینمای ایران به مناسبت 25 سالگی انقلاب، انتشار فیلمنامه‌های "ضربت"، "دختر لر" و .. و کاست‌های دوبله و موسیقی متن فیلم و ... و مواردی از این دست شد.

این فعالیت‌ها میسر نمی‌شدند مگر با حضور اعتمادبرانگیز و راه‌گشای عزت‌الله انتظامی در جذب همکاری مؤسسات و نهادهای مختلف وگردآوری اسناد و مدارک، اشراف عمیق جمال امید به تاریخ سینمای ایران و ارتباطات گسترده با فیلمسازان دوره‌های مختلف، پشتوانه پژوهشی و توانایی ایده‌پردازی و طبقه‌بندی محتوایی و سرپرستی تولیدات و انتشارات و ... خلاصه، عشق و انگیزه و تلاش و تخصص تمامی اعضای شورای برپایی و دوستان و همکاران دیگر، به ویژه میترا محاسنی، مسئول عکسخانه موزه و سحر آذین که مدیریت راهنماها و مسئولیت اداره سالن‌ها را به عهده داشت.

اساسنامه موزه سینما در قالب مؤسسه‌ای غیرانتفاعی و متشکل از هیئت امناء، هیئت مدیره و مدیرعامل تنظیم شده بود. رویکرد مدیریت موزه، در همراهی "شورای طرح و برنامه" که با تغییراتی جایگزین "شورای برپایی" شده بود، اداره امور براساس رعایت اصول استاندارد، توسعه مستمر و پویایی عملکرد بود؛ در ساختاری با حداقل بروکراسی و براساس جذب همکاری و همراهی دست‌اندرکاران سینمای ایران و علاقمندان حفظ میراث آن.

راویان تاریخچه موزه سینمای ایران با اظهار تأسف از تغییراتی که طی اواسط دهه هشتاد تا سال 1392 در مدیریت موزه رخ داد و منجر به اتخاذ رویکردی شد مبتنی بر درآمدزایی از طریق اجاره فضاهای مختلف در محوطه برای فروش کالاها و محصولاتی اغلب بی ارتباط با سینما، اعمال تغییراتی در داخل موزه با هدف جذب بازدیدکننده هرچه بیشتر، با نمایش تصاویر "چهره‌"‌های بازیگران ریز و درشت، همچنین بی‌توجهی به نظم منطقی بخش‌های مختلف موزه و... توضیح دادند که به دلیل اختلاف بر سر شیوه‌های مدیریتی، طی این سال‌ها ارتباط اکثریت اعضای شورای برپایی سابق با موزه سینما کاملاً قطع شد. البته در این دوران با احداث بنای اداری در ضلع شرقی باغ، بخش اداری به بیرون از عمارت اصلی انتقال پیدا کرد. سالن سینماتوگراف به بهره‌برداری رسید؛ هرچند با طرحی متفاوت از طرحی که قبلاً تهیه شده بود. هر دو سالن سینمای موزه به سیستم گروه‌های نمایش‌دهنده فیلم‌های روز سینمایی پیوستند و طبعاً برنامه‌های اختصاصی موزه و نمایش آثارمربوط به تاریخ سینما منتفی شد. در داخل عمارت حذف و اضافاتی اعمال شد و به طور کلی ساختار قبلی به میزان بسیار زیادی تغییر کرد.

امیر اثباتی طراح موزه سینمای ایران با اشاره به تماس محمد حیدری که با روی کار آمدن دولت یازدهم در سمت مدیرعاملی موزه قرار گرفته بود و از همان ابتدا در صدد پالایش و اصلاح آشفتگی‌های حاکم بر نمایشگاه دائمی موزه و محوطه باغ فردوس بود از توافقی یاد کرد که بر مبنای آن با توجه به گذشت حدود پانزده سال از طراحی اولیه و در اختیار داشتن فضایی بیشتر نسبت به آن زمان، همچنین امکان دستیابی به اطلاعات و اسناد و مدارک و تجهیزات بیشتر، تدوین تعریف تازه‌ای از رویکرد، ساختار، محتوا و فضاسازی در موزه سینما را ضروی می‌دانست.

به موازات تلاش محمد حیدری در ساماندهی محوطه، کاهش دکه‌ها و مغازه‌ها، نوسازی نرده‌ها و ورودی‌ها، فضای سبز و آب‌نماها، دیوارکشی ضلع جنوبی، اصلاحاتی در ساختمان اداری و همچنین تغییراتی در برخی از سالن‌ها و اتاق‌های بخش دائمی موزه و مرتب کردن آن‌ها که البته اقدامات اساسی به تکمیل طراحی و به سرانجام رسیدن طراحی نهایی  موکول شد، پروژه بازسازی کلید خورد و به دنبال مطالعات آسیب‌شناسی وضع موجود طرح اولیه‌ای با مشاوره بهزاد رحیمیان آماده شد. این طرح مقدماتی حاوی چند نکته اصلی و مهم بود:

موزه مورد نظر شامل بخش دائمی، نمایشگاه‌های فصلی، آرشیو استاندارد، واحد پژوهش، واحد توسعه، فروشگاه‌های عرضه تولیدات موزه و یادگاری‌های سینمایی، سایت، انتشارات، برگزاری رویدادهای مختلف، نمایش فیلم، تعاملات بین‌المللی و... خواهد بود.  طراحی بخش دائمی براساس روایت جذاب، فضاسازی متناسب با جادوی سینما، تآکید بر پیشکسوتان و آثار شاخص، رعایت هویت معماری عمارت باغ فردوس، تجربه دیداری و شنیداری، بهره‌گیری از امکانات فن‌آوری نوین و مدیریت هوشمند شکل خواهد گرفت. بر این اساس طراحی محتوایی و توزیع آن در بخش‌های مختلف عمارت انجام شد و شمای کلی طرح به دست آمد. بنابر شرط قبلی، طرح برای تکمیل باید به تأیید هیئت امنای موزه می‌رسید که خوشبختانه این تأیید به دست آمد.

در طرح پیشنهادی دوره تاریخی "صدسال سینمای ایران" مبنای مرور تقویمی و سال‌ به سال آن درنظر گرفته شد. ایده بسیار تعیین‌کننده‌ای که می‌تواند وجه تمایز موزه سینمای ایران با بسیاری از موزه‌های سینمایی در کشورهای دیگر باشد و از سوی بهزاد رحیمیان ارائه و تبیین شد، خوانش تاریخ سینمای ایران بر بستر شرایط تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آن است.

در سالن اول که تا سال 1327 را شامل می‌شود بخش‌هایی به این ترتیب مورد بازدید قرار خواهند گرفت: دالان ورودی که به ورود سینما به ایران با فقط پنج سال تأخیر اشاره دارد.

پیشینه تصاویر متحرک از سفال شهرسوخته با نقش بز جهنده تا حجاری‌های بیستون و فانوس خیال و اتاق تاریک ابن هیثم و از پرده‌خوانی و نقالی تا نمایش‌های عروسکی و شهرفرنگی‌های دوره‌گرد.

آغاز فیلم‌برداری و فیلم‌سازی؛ که به ورود دوربین به ایران و نخستین تصاویر فیلم‌برداری شده در ایران اختصاص دارد و اسناد و مدارک مربوطه، همچنین تندیسی از ابراهیم خان عکاسباشی.

زمینه و زمانه؛ ستونی بلند و پوشیده شده از کارت‌پستال‌های دوره قاجار و بیانگر حال و هوای روزگاری که جماعت ایرانی با پدیده سینما آشنا شد.

رویاهای غریبه؛ آگهی‌ها و اعلانات و نمونه‎‌هایی از فیلم‌ها و سریال‌هایی که در دورۀ قاجار به نمایش عمومی درمی‌آمدند. پیشگامان؛ شامل تصاویر و اسناد و مدارک و... مربوط به عکاسباشی، روسی‌خان، آنتوان‌خان سوریوگین، مهدی‌خان مصورالملک، غلامرضاخان اکونومی، اردشیرخان، ژرژ اسماعیلوف، حاج نایب معیلی، خانباباخان معتضدی و ویترین اختصاصی میرزا ابراهیم‍‌خان صحافباشی، نخستین تماشاگر و نمایشگر ایرانی. گراندسینما؛ دیوار تجدد، سینما درتهران و شهرستان‌ها؛ مشغولیات نونهالان؛ از آپارات دست‌ساز تا آلبوم‌های فیلم‌جفتی و فیلم‌ها و سریال‌های محبوب. اکران خارجی؛ تبلیغات و اعلان‌ها و نمونه‌هایی از معروف‌ترین فیلم‌های اکران شده در ایران، از متروپولیس تا بربادرفته. غرفه‌های اختصاصی عبدالحسین سپنتا و آوانس اوهانیانس و ابراهیم مرادی. پیشتازان؛ سه زن پیشتاز در بازیگری در سینمای ایران. ازچشم فرنگی؛ اسناد و مدارک و تصاویر مربوط به فیلم‌های مستندکه در ایران یا با موضوع ایران ساخته شده بودند. و تماشاخانه؛ نمایش بخش‌هایی از فیلم‌های داستانی ایرانی در دوره پهلوی اول. 

سالن دوم اختصاص دارد به دوره دوم فیلم‌سازی، از 1327 تا 1379 و پایان صدسالگی سینما در ایران. در این بخش سال‌به سال تاریخ سینمای ایران را دنبال می‌کنیم و در هر سال اسناد و مدارک و تصاویر شاخص آن به نمایش گذاشته می‌شود؛ از پربیننده‌ترین فیلم تا فیلم‌های مهم، چهره‌های شاخص، کتاب‌ها و نشریات سینمایی که برای اولین بار منتشر شدند، فیلمهای مستند و انیمیشن مهم، افتتاح دفاتر تولید و پخش و دوبله، آموزشگاه‌های سینمایی، نخستین جشنواره‌ها، جوایز و ...همچنین در پایین هر قسمت مروری خواهیم داشت بر رویدادهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و ... در آن سال. در پایان هر دهه نمونه‌هایی از فیلم‌های شاخص و تصاویری متحرک از حال و هوای آن دهه به نمایش مکرر گذاشته می‌شود. ‍

سالن سوم همچنان تالار جوایز داخلی و افتخارات بین‌المللی است با تاکید بیشتری بر تاریخچۀ جشنواره‌­ها که به دو بخش تقسیم می‌شود: بخش داخلی، حاوی نمونه‌هایی از جوایز و اسناد و مدارک و پوسترها و پلاکاردهای جشنواره‌های داخلی از آغاز تا امروز و بخش دوم دربرگیرندة جوایز خارجی است، برحسب درجه بندی جشنواره‌ها با تأکید بر جشنواره‌های کن، ونیز، برلین و اسکار. اسناد و مدارک مربوطه نیز در همین بخش مشاهده می‌شود. به این قسمت از موزه هر ساله جوایزی اضافه خواهد شد.

بخش سینمای کودک و نوجوان  به دو اتاق گسترش می‌یابد: سینمای زنده و سینمای انیمیشن.

در سینمای دفاع مقدس نیز که در دو اتاق ساماندهی می‌شود ابتدا تاریخ دفاع هشت ساله در فضایی که حس و حال سنگرهای بتونی جبهه‌ها را دارد به روایت فیلم‌های سینمایی از حال و هوای سال­های جنگ تحمیلی و سپس در اتاق بعدی به شاخص‌ترین آثار، نهادها، فیلمسازان و شخصیت‌های برگزیدة آثار این گونة سینمایی پرداخته می‌شود.

در ایوان جنوبی طبقۀ میانی که مشرف به تالار مقرنس است،  اسناد مربوط به تاریخچة بنای باغ فردوس و ارتباط آن با فعالیت‌های فرهنگی و سینمایی به تماشا گذاشته می‌شود و چشم‌اندازی هم از تهران در سال‌های ورود سینما به ایران از همین منظر و جایگاه بازسازی خواهد شد.

از این جا به بعد در هشت اتاق طبقات میانی و پایینی در ضلع شرقی عمارت، با مروری بر سیر تولید فیلم با پیشکسوتان، آثار شاخص، اشیاء و لوازم وتجهیزات، اسناد و مدارک و تصاویر تاریخ سینمای ایران بیشتر آشنا می‌شویم که شامل طراحی صحنه و لباس، چهره‌پردازی، فیلم‌برداری، لابراتوار و جلوه‌های ویژه، تدوین، موسیقی، صدا، دوبله، نمایش و تبلیغات؛ از آنونس تا عکس و پوستر و آپاراتخانه  و... است و با ادبیات سینمایی و منتقدان و نویسندگان و کتاب‌ها و نشریات سینمایی به پایان می‌رسد. بازدیدکنندگان برای خروج از عمارت از فروشگاهی خواهند گذشت که می‌توانند تولیدات و یادگاری‌های سینمایی موزه و محصولات مرتبط را خریداری نمایند. 

در طول مسیر از سالن اول تا انتهای بخش دائمی، در هر فضا مانیتورهایی تعبیه می‌شوند که جستجو و دسترسی به اطلاعات بیشتر را فراهم می‌سازند.

در چهار اتاق واقع در ضلع غربی طبقة پایین موزه، فضای اختصاصی نمایشگاه‌های فصلی با ورودی و خروجی مجزا از بخش دائمی پیش‌بینی شده و فروشگاه دیگری نیز برای آن درنظر گرفته شده است.

واقعیت این است که موجودی کنونی موزه حدود بیست درصد آن‌چه را که در طرح جدید پیش بینی شده، تأمین می‌کرد. در یکی دو سال اخیر حدود هشتاد درصد آن با مدیریت بهزاد رحیمیان گردآوری، مرمت و آمادة نمایش شده و در آرشیو موزه نگهداری می‌شود.

حمایت و همراهی محمد حیدری طی سه سالی که تیم طراحی در موزه سینما مستقر شده بود به رغم محدودیت‌های مالی موزه سینما این امکان را  فراهم کرد تا طرح، بدون شتابزدگی به سرانجام برسد. زیرساخت‌های ضروری هم مورد توجه قرار گرفت و مطالعات و طراحی سیستم‎‌های تأسیسات الکتریکی و مکانیکی انجام و آمادة اجرا شد.

درهر حال تأمین بودجه برای اجرای طرح و بازسازی موزه سینمای ایران که در واقع باید به عنوان یک طرح ملی از آن یاد شود، بسیار حائز اهمیت و وظیفه و مسئولیت اصلی مدیریت این موزه است. امید است با برنامه‌ریزی و برقراری مدیریت تأمین منابع مالی مورد نیاز، با کمک نهادهای ذیربط از سازمان سینمایی تا شهرداری و میراث فرهنگی و... شرایط اجرا در آیندة نزدیک فراهم شود.

سینمای ایران خاطرات و داستان‌های بسیار جذابی برای گفتن و دیدن و شنیدن دارد. با توجه به جایگاهی که سینمای ایران در کشورمان و در مجامع بین‌المللی به دست آورده است، شایسته است تا موزه‌ای متناسب با شأن آن برپا شود. قطعاً در آن شرایط موزه سینما یکی از پربازدیدترین موزه‌های ایران خواهد بود.»